KAYKAY SPORUNUN TARİHÇESİ VE TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİM SÜRECİ

Kaykay, 1950lerin başında Amerika Birleşik Devletleri'nin California Eyaleti’nin sahil kentlerinde ve Hawaii adasında rüzgarsız günlerde sörf yapamayan sörfçülerin dalga olmadığında karada da sörf yapabilmek üzerine ürettikleri bir fikir ile ortaya çıkmıştır. Bu gençler böyle günlerde vakit geçirmek ve eğlenmek için o dönemin yaşça küçük çocukları tarafından kullanılan, günümüzdeki “SCOOTER” ın da başlangıcı kabul edilen, kil (şekil verilerek pişirilmiş seramik çamuruna metal aksamlar eklenerek oluşturulmuş tekerlek) veya metal (o dönemde sanayide veya otomobil sektöründe kullanılan arabaların rulmanları) tekerlekler monte edilmiş tahta parçaları ile meyve kasalarının birleşiminden oluşan bu aletten* ilham alarak karada gidebilen yeni bir alet** tasarlarlar ve bu alet ile asfalt zemin üzerinde yokuş aşağı kaymaya başlarlar. Bir süre sonra isimleri asfalt sörfçüleri olarak anılmaya başlayan gençler asfalt üzerinde yaptıkları bu eğlence ile herkesin ilgisini çekerek sayıca giderek çoğalırlar. 

Bu eğlenceli buluş 1950li yılların sonlarına doğru sokaklarda artarak devam ederken; o dönemin yakın geçmişinde yaşanan savaşlar sonrasındaki ekonomik krizler nedeniyle batmak üzere olan “Roller Derby” ismindeki bir oyuncak firmasının dikkatini çeker. Oyuncak firması bu basit alet üzerinde yeni teknikler uygulayarak, manevra da yapabilen trucklı (tekerleklerin bağlandığı dingil) versiyonunu endüstriyel şekilde seri üretim yaparak 1959 yılında piyasaya sürer. Teknik anlamda eskisinden çok daha iyi olan bu ilk oyuncak kaykayla, kaykaycılar yokuş aşağı düz gitmekten öteye geçerek zaman içerisinde bir çok hareket geliştirirler. 

Bu oyuncak sayesinde 1959’dan 1965’e kadar popüleritesi artarak devam eden kaykay özellikle doğu ve batı kıyılarındaki eyaletlerde hızla yaygınlaşmaya başlar. Artan yoğun talebe bağlı olarak Hollywood’da “Val-Surf” isminde bir sörf mağazası olan “Bill Richards” kendi üretimi olan sörf tahtası şeklindeki tahtaları ve farklı teknikler kullanarak ürettiği truckları 1962 yılında satmaya başlar. Tarihteki ilk “skateshop” olan Val-Surf, bu yeni ürünü ile “Longboard” kavramını da ortaya çıkarmış olur. Aynı yıl, “Larry Stevenson” kendi tasarımı ve üretimi olan “Makaha” ismindeki ilk profesyonel kaykay markasını ve takımını kurar. Yaşanan bu endüstriyel gelişmeler kaykayı oyuncak olmaktan çıkararak spor aletine dönüştürür ve bu gelişme ile; “Jack’s”, “Hobie”, “Scooter Skate”, “Skee Skate”, “Sokol Surfskate”, “Nash Sidewalk Surfer”, “Sincore” ve “Super Surfer” gibi markalar kaykayın gelişme sürecinde sahneye giren diğer firmalar olarak yerlerini alırlar. Çeşitliliğin artmasına bağlı olarak da o dönemin sektör dergilerinden biri olan “Surf Guide Dergisi” nin yayıncısı Larry Stevenson, kaykay üreticilerinin ilk reklamlarına 1963 yılında yer vererek bu yeni sporu daha çok kişinin duymasını sağlar. Endüstriyel bir sektör haline dönüşmeye başlayan kaykay sporu için; 1963-1966 yılları arasında giyimden ayakkabıya, dergilerden kaykay yarışmalarına kadar bir çok yenilik birbirini peşi sıra takip eder. 1963’te California Hermosa’da Pier Avenue Junior High School’da Makaha sponsorluğunda düzenlenen “Downhill Slalom” ve “Freestyle” disiplinlerindeki ilk kaykay yarışması dönüm noktalarından bir başkasıdır. Yıllar içerisinde art arda yapılan bir çok yarışma ile ilk disiplinler ortaya çıkarken, yarışmaya katılan kaykaycılara firmalar sponsor olmaya başlarlar. Giderek daha geniş kitlelere ulaşan kaykay sporunun gelişimi için 1964’te “The Quarterly Skateboarder” isimli ilk kaykay dergisi raflardaki yerini alırken, 1966’da da ayakların kaykayı daha iyi kavraması için özel tasarlanmış kaykay ayakkabıları üreten “Vans” ayakkabı firması kurulur.

1965 yılı sonuna gelindiğinde tüm bu gelişmelere rağmen tekerleklerde kullanılan kil ve metal malzeme asfalt ve beton zeminde tutunamadığı için hareket çeşitliliğinin de artmasıyla artan kazalar ve ciddi yaralanmalar kaykayın ivmesini bir anda yavaşlatmaya başlar. Kaykayın çok tehlikeli bir spor olduğu duyuldukça kaykaycı sayısı azalır ve üretim yapan firmalar da teker teker kapanmaya başlar. Ne kadar tehlikeli olsa da kaykayın doğasında var olan eğlenceden ve adrenalinden vazgeçemeyen bir kaç kişi ve firma ise bunu daha ince dokunuşlarla geliştirmeye yavaş da olsa devam eder. Bu dokunuşlardan biri 1969 yılında Larry Stevenson tarafından geliştirilen ve patenti alınan “Kick Tail” isimli yeni bir tahta modeli ile gelir. Bu model günümüzdeki profesyonel kaykay tahtası şeklinin ilk halidir. Bu buluşu kullanarak yeni ürünler ortaya çıkaran kişiler ve firmalar kaykaya yeniden bir ivme kazandırmaya çalışırlar. “Frank Nashworthy” tarafından bulunan “Poli Üretan” tekerlekler ile beklenen ivme gerçekleşir ve 1972 yılında kurulan “Cadillac Wheels” tekerlek markası ile kaykay sporu deyim yerindeyse yeniden doğar ve canlanır. Takip eden yıllarda bir çok yeni yarışma düzenlenir. Bunlardan 1975 yılında California Del Mar’da düzenlenen “Ocean Festival” isimli yarışmada, “Zephyr” isimli kaykay takımında yer alan “Tony Alva”, “Stacy Peralta”, “Jay Adams” gibi günümüzün duayen kaykaycıları kaykay üzerinde sergiledikleri performanslar sayesinde bu yarışma “dünyanın kaykay sporunu tanımasını sağlayan ilk yarışma” olarak kaykay literatüründeki yerini alır. 

1976 yılında açılmaya başlayan dünyanın ilk insan yapımı kaykay parklarında; kaykaycılar yapay havuzlar, rampalar ve sokakta bulunan objelerin farklı uyarlamaları ile tanışır. Bunu, kaykay tahtalarının üretiminde çığır açan “Mapple (Kanada Akçaağacı)” ağacının lamine edilerek ve değişik açılar ile konkavlar verilerek endüstriyel olarak üretilmesi dönemi izler. Giderek daha da gelişen kaykay sporu aynı yıl Avrupa’yı da etkisi altına alarak Almanya’nın Münih şehrini bir kaykay merkezi haline dönüştürür. Almanya 1977 yılında ilk skateparkını Münih’te açar ve bundan 1 yıl sonra da 1978’de “German Skateboard Championships (Almanya Kaykay Şampiyonası)” nı düzenler. Şampiyonanın hemen ardından ise ilk kaykay dergisini çıkarır. Sürece çok hızlı bir şekilde dahil olan Almanya sayesinde kaykay sporu artık dünyaya yayılmış, bilinen bir extreme spora dönüşmüştür. Tüm bu gelişmeler devam ederken aynı yıl içerisinde “Ollie” lakaplı “Allan Gelfand” kaykay tarihinin en büyük buluşuna imza atarak kaykayda yerden yukarı sıçrama hareketi olan “OLLIE” yi keşfeder ve 1978 yılında deyim yerindeyse kaykay sporuna çağ atlatır. Bu buluşun kaykay tahtaları üzerindeki eğimlerle birlikte kombine kullanımı sonucunda kaykay, rampalardan sokaklara yönelir ve “Street Style (sokak kaykayı)” disiplini ortaya çıkarak sayısız yeni hareketin keşfedileceği yeni bir dönem başlar.

1980 başından başlayarak günümüzde de hala yeni hareketler bulmaya devam eden “Rodney Mullen” isimli kaykaycı ollie hareketinden yola çıkarak kaykay sporuna sayısız yeni hareket kazandırır ve kaykayın önü alınamaz yükselişine bu dönemden itibaren büyük katkılarda bulunmaya başlar. Günümüz uluslararası dergilerinden “Thrasher Magazine” 1981 yılında, “Transworld Skateboarding” ise 1983 yılında yayın hayatına başlar. Dönemin tüm dünyaya yayılan Punk Rock müzik kültürü bu dergiler tarafından benimsenerek desteklendiğinden, müziğin evrenselliği ile kaykayın ruhu birleşerek daha geniş coğrafyalara ulaşma imkanı bulur. Takip eden yıllarda lokal bir çok kaykay mağazasının açılışı ile kaykayın yükselişi devam eder. 1984 yılında bambaşka bir dönüm noktası yaşanır ve kaykay sporuna dair her şey VHS video kasetler sayesinde sokaklardan evlerdeki televizyonlara girmeyi başarır. “Stacey Peralta” ve “George Powell” ın kurmuş olduğu “Powell Peralta” firmasının “Boness Brigade” isimli kaykay takımında yer alan “Rodney Mullen”, “Tony Hawk”, “Steve Caballero”, “Lance Mountain”, “Mike Mcgill” ve “Tommy Guerrero” gibi yine kaykayın duayen isimlerden oluşan kaykay takımı; “The Bones Brigade Video Show” isminde bir video serisi yayınlar. Bu sayede kaykay hareketlerinin nasıl yapıldığı dünyanın her yerindeki meraklı bir çok göz tarafından defalarca kez izlenir ve el kameraları sayesinde de herkes birbiriyle kaykay adına her şeyi paylaşabilir hale gelir. Bu sayede Powell Peralta, Santa Cruz ve Vision gibi firmalar uluslararası pazara açılan ve kaykayı diğer kıtalara götüren ilk uluslararası kaykay firmaları olur. 1980lerin sonuna doğru ise Almanya’da “Titus Dittmann” Amerika’dan tüm ürünleri ithal ederek “Titus” isminde çok geniş çaplı ve tüm Almanya’da şubeleri bulunan bir kaykay mağazaları zinciri kurar ve Amerika’daki uluslararası yarışmalar haricinde “Münster Monster Mastership” isminde çok büyük ölçekli uluslararası bir kaykay yarışması düzenleyerek dünyaya Almanya’nın ve kaykay sporunun sesini duyurur. Kaykay sporu bu atılım ile Almanya ve Avrupa’da daha da hızlı gelişim göstermeye başlar.

1990 başlarına gelindiğinde sektörde yer alan dergiler, firmalar, profesyonel sporcular, videolar, uluslarası yarışmalar ve en önemlisi de dijital çağa girilmesi ile birlikte internetin etkisiyle kaykay sporu global anlamda daha da bilinir hale gelir. Dünya çapında yarışmalar düzenlenmeye başlamasıyla “Word Cup Skateboarding” 1990 ortalarında ise ESPN uluslararası spor kanalı tarafından “Rhode Island” da gerçekleştirilen “X-GAMES” isimli yarışmayla extreme spor yarışmaları ilk kez 1995’te sokaklardan televizyonun büyülü dünyasına taşınır. Büyük bir başarı yakalayan bu yarışma yaşça daha genç olan bir çok sporcuya ilham kaynağı olarak kaykay sporunun ilerlemesine katkıda bulunarak dünya genelinde daha da yaygınlaşır. 1997 yılında ise “Extreme Spor” kategorisine alınan kaykay spor dünyasındaki yerini tam anlamıyla edinmiş olur.

Milenyum dönemine gelindiğinde, “Tony Hawk” tarafından çıkarılan “Pro Skater” isimli oyun ile bilgisayar oyun sektörüne giriş yaparak popüler kültürün en önemli parçalarından biri haline dönüşür. Dünyanın bir çok bölgesinde lokal olarak yapılan yarışmalar uluslararası arenada kendini göstermeye başlar ve büyür. Kaykay parkları, mağazalar, dergiler, videolar, web siteleri, online alışveriş imkanları, markalar, yarışmalar, sponsorlar ve profesyonel sporcular ile kaykay artık herkesin kolaylıkla erişebileceği imkanlar sunan bir spor endüstrisine dönüşür. Ancak ruhunda barındırdığı özgürlük ile bireysel olarak sunduğu imkanlardan dolayı yaşam tarzı olması gibi kaykayın ana unsurlarını belli kurallar ile kısıtlamamak, bunları korumak ve sporun kalitesini standartlaştırmak adına 2004’te Dünya Kaykay Federasyonu kurulur. Aynı yıl “Uluslararası Kaykay Üreticileri Birliği (IASC)” 21 Haziran’ı dünyada kaykay günü ilan ederek “Go Skateboarding Day” ismiyle her yıl kutlanacak bir etkinliğin başlangıcını yapar. 

2010 yılına gelindiğinde ise “Street League Skateboarding (SLS)” isminde, yalnızca profesyonel sporcuların katılabildiği ve kazanan sporcuların ödül olarak her yıl artarak daha da yükselen oranlarda para ödülü kazandıkları yeni bir konsept yarışma yapılır. Bu yarışma ile kaykaycılar futbol ve beyzbol sporcuları kadar ünlenerek kaykayı dünya çapında tanıtan sporculara dönüşür. 2017 yılına gelindiğinde ise kaykay sporu Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından dünya çapında bilinen, geçerli bir spor dalı olarak kabul edilerek ilki 2020’de gerçekleşecek “Tokyo Olimpiyat Oyunları” nda yer almak üzere Olimpiyat Oyunlarına dahil edilir.

TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİM SÜRECİ

Kaykay sporunun Türkiye’deki tarihsel gelişim sürecinin başlangıcı ise 1970 yılı başlarıdır. Dünyadaki tarihsel gelişim sürecinde olduğu gibi benzer bir şekilde sanayi sektöründe kullanılan rulmanların, üzerinde oturulabilecek genişlikteki tahta parçalarına monte edilerek yapılan “Tornet” ismindeki alet ülkemizdeki ilk kaykaylara örnek olarak verilebilir. Ancak kaykayın Türkiye’deki gelişimi ve Türkiye’nin kaykayı tanıma süreci dünya tarihinde olduğu gibi bu benzer aletin geliştirilmesi ile değil; kaykayın Amerika’da ilerleme sağlayarak Avrupa’ya ve dünyaya yayılmasını takip eden süreçte 1980 ortalarına doğru gerçekleşir. 

Ankara, İstanbul, İzmir, Antalya gibi büyük şehirlerdeki yabancı özel okullarda öğrenim gören Türkiye’de görevli diplomat ailelerin çocuklarının kullanımı ve bu şehirlerde ikamet eden ailelerin yurtdışına çıkışlarında çocuklarına satın alması sayesinde Türkiye kaykay ile tanışır. 1980lerin sonuna kadar bu büyük şehirlerde lokal bazda oldukça yavaş ilerleme gösteren spor, o dönemde Türkiye genelinde 50-60 kişi tarafından yapılmaktadır. Dünya tarihinde olduğu gibi 1990ların başlarında dijital dünyaya girilmesi ile birlikte global düzeyde erişimin artması popüler kültürü ortaya çıkarmış, buna bağlı olarak basılı medya, televizyon ve internet aracılığı ile kaykaycı sayısı da artmıştır.  

2000li yıllara gelindiğinde ağırlıklı olarak internet üzerinden takip edilen haberler ve izlenen videolar ile gelişim devam etmiştir. 2000 yılı ortalarından itibaren ise uluslararası markaların distribütör firmalar aracılığıyla Türkiye’de temsil edilmeye başlaması ile bir çok sporcu sponsor bulma imkanına sahip olmuştur. Kişiler, firmalar, distribütörler ve lokal kaykay markaları tarafından ulusal bazda yapılan kaykay yarışmaları sayesinde ise kaykay sporu kitlesel anlamda topluma indirgenmiştir. Büyük şehirlere yapılan açık ve kapalı kaykay parkları ile açılmaya başlayan kaykay mağazaları sayesinde ise kaykaya olan ilgi artmış ve 2010 yılı sonunda kaykay sporu ile ilgilenen kişi sayısı ülke genelinde yaklaşık 3000-3500 kişiye yaklaşmıştır.

2010 yılından itibaren günümüze kadar olan dönemde ise uluslararası bir çok kaykay markasının takımları ülkemizi ziyaret etmiş, dünya genelinde rutin olarak yılda bir kaç kez yayınlıyor oldukları videolara şehirlerimizdeki bir çok kaykay spotunu ve kaykaycıyı dahil ederek Türkiye’yi de dünyaya tanıtmışlardır. 2017 yılına kadar yapılan etkinlikler, yarışmalar, lokal kaykay markaları, kaykay parkları ve mağazaları sayesinde yaklaşık 20.000 kişiye ulaşan kaykaycı sayısı ile günümüze kadar gelmiştir. 

Kaykay sporuna gönül veren sporcuların çalışmaları ve Spor Bakanlığı’nın katkıları neticesinde Türkiye Kaykay Federasyonu Ağustos 2017’de kurulmuş, Dünya Kaykay Federasyonu’nun belirlediği standartlarda çalışmalarına başlamıştır.